Theo các quy định này, việc tiếp công dân bao gồm: tiếp công dân thường xuyên, tiếp công dân định kỳ và tiếp công dân đột xuất. Trong đó:

- Tiếp công dân thường xuyên chủ yếu do các cán bộ, công chức và tổ chức chuyên trách thực hiện.

- Việc tiếp công dân định kỳ và tiếp công dân đột xuất thuộc về trách nhiệm của người đứng đầu và đã được quy định cụ thể tại Điều 18 Luật Tiếp công dân và Điều 4 Nghị định số 64/2014/NĐ-CP, cụ thể:

Về tiếp công dân định kỳ: Người đứng đầu cơ quan phải trực tiếp thực hiện việc tiếp công dân ít nhất 01 ngày trong 01 tháng tại địa điểm tiếp công dân của cơ quan mình.

Về tiếp công dân đột xuất: Người đứng đầu cơ quan thực hiện tiếp công dân đột xuất trong 02 trường hợp: Một là, có vụ việc gay gắt, phức tạp, có nhiều người tham gia, liên quan đến trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc ý kiến của các cơ quan, tổ chức, đơn vị còn khác nhau; Hai là, có vụ việc nếu không chỉ đạo, xem xét kịp thời có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng hoặc có thể dẫn đến hủy hoại tài sản của Nhà nước, của tập thể, xâm hại đến tính mạng, tài sản của nhân dân, ảnh hưởng đến an ninh, chính trị, trật tự, an toàn xã hội.

Có thể thấy rằng việc quy định cụ thể, rõ ràng về trách nhiệm của người đứng đầu trong việc trực tiếp thực hiện tiếp công dân được coi là một bước tiến quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phát huy dân chủ, hướng tới bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Nhận thức rõ ý nghĩa và tầm quan trong của công tác này, mặc dù Luật Tiếp công dân mới có hiệu lực chưa lâu, Nghị định hướng dẫn đến thời điểm hiện nay còn chưa có hiệu lực thi hành, nhưng một số bộ, ban, ngành và địa phương đã tích cực, chủ động triển khai thực hiện để đưa các quy định của Luật và Nghị định vào cuộc sống. Theo phản ánh của các phương tiện thông tin đại chúng, người dân được tiếp rất vui mừng và bày tỏ sự tin tưởng vào đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tin cậy và tôn trọng việc giải quyết của người đứng đầu; đồng thời, cũng phản ánh tâm tư, nguyện vọng của bản thân về những vụ việc mà chính quyền và người dân còn chưa có tiếng nói chung.

Theo quy định của pháp luật về khiếu nại và tố cáo, thẩm quyền giải quyết khiếu nại và tố cáo là của người đứng đầu, cán bộ, công chức, bộ phận chuyên trách tiếp công dân chỉ có thẩm quyền và trách nhiệm tham mưu. Do đó, bên cạnh quy định về trực tiếp thực hiện việc tiếp công dân, Luật Tiếp công dân còn quy định khi tiếp công dân, người đứng đầu cơ quan phải có ý kiến trả lời về việc giải quyết vụ việc cho công dân. Trường hợp chưa trả lời ngay được thì chỉ đạo cơ quan, tổ chức, đơn vị, công chức, viên chức thuộc quyền quản lý của mình kịp thời xem xét, giải quyết và thông báo thời gian trả lời cho công dân.

Trên thực tế, người dân rất mong muốn được trực tiếp người đứng đầu cơ quan tiếp nhận, qua đó xử lý và giải quyết các khiếu nại, tố cáo, kiến nghị phản ánh của mình. Trong khi đó, người đứng đầu cơ quan như các Bộ trưởng, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đều hết sức bận rộn, không thể dành nhiều thời gian cho những tác nghiệp cụ thể như khâu chuẩn bị tổ chức, chuẩn bị hồ sơ và các điều kiện khác cho việc tiếp công dân mà đó là trách nhiệm của cơ quan, đơn vị tham mưu cho người đứng đầu. Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy, để giúp người đứng đầu cơ quan trực tiếp thực hiện tiếp công dân đạt hiệu quả cao, cơ quan, đơn vị có chức năng tham mưu cần có sự chuẩn bị chu đáo, kỹ lưỡng, phân tích, dự báo tốt các tình huống, thực hiện và vận dụng đúng các quy định của pháp luật về tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải giải quyết khiếu nại, tố cáo, cụ thể:

Thứ nhất, cơ quan thanh tra phối hợp với các cơ quan, đơn vị có liên quan thường xuyên rà soát, nắm rõ, chuẩn bị hồ sơ, tài liệu các vụ việc mà công dân đến địa điểm tiếp công dân của cơ quan, đơn vị mình khiếu nại, tố cáo, đặc biệt là những vụ việc bức xúc, nổi cộm, kéo dài, đông người để kịp thời tham mưu, đề xuất với người đứng đầu các phương án giải quyết thấu tình, đạt lý. Việc nghiên cứu đề xuất cần quán triệt chủ trương của Đảng và Nhà nước ta là giải quyết xong, giải quyết dứt điểm vụ việc trên cơ sở bảo đảm tuân thủ quy định của pháp luật, bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân.

Thứ hai, chủ động đề xuất, xây dựng và trình người đứng đầu quyết định Lịch tiếp công dân, trong đó, theo quy định của Khoản 2 Điều 24 Luật Tiếp công dân, thì Lịch tiếp công dân cần nêu rõ thời gian, địa điểm tiếp công dân; dự kiến nội dung và thành phần tham dự buổi tiếp công dân định kỳ. Lịch tiếp công dân được niêm yết công khai và công bố trên trang thông tin điện tử của cơ quan, tổ chức, đơn vị (nếu có).

Đồng thời, theo quy định tại Khoản 4 Điều 24, Lịch tiếp công dân của người đứng đầu phải được niêm yết chậm nhất là 05 ngày làm việc, trước ngày tiếp công dân; trường hợp không thể thực hiện việc tiếp công dân theo lịch đã công bố do có lý do chính đáng thì có thể lùi lịch tiếp công dân sang thời gian khác. Trường hợp cơ quan, đơn vị tham mưu cần giúp soạn thảo thông báo về việc lùi lịch tiếp công dân, trong đó cần nêu rõ lý do người đứng đầu không thể tiếp công dân theo lịch đã công bố và thời gian dự kiến tiếp công dân.

Thứ ba, việc tiếp công dân phải tuân thủ nguyên tắc công khai, dân chủ, kịp thời, bảo đảm khách quan, bình đẳng, không phân biệt đối xử…Do đó, để đảm bảo nguyên tắc này, trong thời gian niêm yết và công bố lịch tiếp công dân của người đứng đầu (ít nhất là 05 ngày làm việc), nếu cơ quan, địa phương nào có nhiều công dân đăng ký được người đứng đầu tiếp, theo chúng tôi cần phải lập danh sách, bố trí, sắp xếp thứ tự các vụ việc theo yêu cầu của công dân. Việc sắp xếp thứ tự các vụ việc cũng cần phải tính đến tính chất, mức độ gay gắt, phức tạp, cấp thiết…của vụ việc để đảm bảo tính hợp lý, tính hiệu quả… Thực tiễn vừa qua, Tổng Thanh tra Chính phủ và Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ khi trực tiếp tiếp công dân tại Trụ sở tiếp công dân của Đảng và Nhà nước đã tiếp 06 vụ việc, đều là những vụ việc khiếu kiện kéo dài, có vụ đông người, từ đó mang lại niềm phấn khởi và sự tin tưởng cho người dân.

Bên cạnh đó, một yếu tố quan trọng không thể không đề cập đến đó là việc nghiêm túc thực hiện quy định về địa điểm tiếp công dân theo quy định của Điều 19 Luật Tiếp công dân và theo quy định của Chính phủ như phải bố trí địa điểm tiếp công dân tại vị trí thuận lợi, bảo đảm các điều kiện vật chất cần thiết để công dân đến trình bày khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh được thuận lợi, dễ dàng. Tại địa điểm tiếp công dân phải niêm yết rõ ràng nội quy tiếp công dân, hướng dẫn về quy trình tiếp công dân, quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị phản ánh, phải giữ gìn an ninh trật tự tại địa điểm tiếp công dân và bảo đảm an toàn cho người và tài sản tại buổi tiếp công dân.

Có thể nói, Luật Tiếp công dân và Nghị định số 64/2014/NĐ-CP đã quán triệt và cụ thể hóa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Khi người đứng đầu trực tiếp tiếp công dân, gặp gỡ, trao đổi, đối thoại và giải quyết thấu đáo những nguyện vọng chính đáng của người dân thể hiện trách nhiệm của những người được nhân dân tin tưởng, trao quyền; tác phong sâu sát của lãnh đạo, lắng nghe và thấu hiểu tâm tư, nguyện vọng của nhân dân. Từ đó, góp phần giữ vững và củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước. Người đứng đầu trực tiếp tiếp công dân cũng là hành động đề cao đạo đức công vụ, mỗi người lãnh đạo đã thực hiện lời dạy của Bác Hồ về trách nhiệm của người đảng viên, của người cán bộ đối với nhân dân.

Hy vọng Luật Tiếp công dân và Nghị định số 64/2014 sẽ tiếp tục đi vào cuộc sống nhanh hơn và hiệu quả hơn nữa, giải quyết những bất cập đang đặt ra trong thực tiễn về công tác tiếp công dân; xây dựng được cơ chế hữu hiệu, tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh một cách đầy đủ, công khai, minh bạch và đề cao trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong công tác tiếp công dân./.