Vị ngọt của thanh trà
Trái thanh trà ở Thủy Biều đã góp mặt như là đặc sản nổi tiếng của vùng đất Cố đô Huế như tôm chua, mè xửng, hạt sen thanh trà thường thu hoạch vào mùa thu, khoảng tháng 7,8 âm lịch, đó là lúc thanh trà chín đẹp, quả tươi xanh tròn trĩnh, múi mọng nước trông rất đẹp mắt. Lúc này, ăn thanh trà thấy thơm, đậm đà bởi vị ngọt thanh. Trái thanh trà nước không nhiều, càng nắng hạ thì nước càng cô lại. Có lẽ vì lý do này mà trái thanh trà vị hết sức ngọt, như chắt lọc lấy tinh đường trong trái cây. Múi thanh trà tép không to, trắng ngà, dù có bổ đứt tép, nước vẫn không tứa ra. Thanh trà có mùi thơm đặc biệt, khi ta đã nếm thử vào miệng thì vị ngọt thanh tân của tép thanh trà làm cho ta thích thú. Người ta thường nói: “ăn thanh trà ngậm mà nghe”, vị ngọt cứ in đậm mãi trong miệng. Đây cũng là chi tiết khá thú vị để phân biệt rõ ràng giữa thanh trà với các giống bưởi ở các địa phương khác.
Thanh trà là loại trái cây đặc biệt chỉ trồng được ở xứ Huế. Tuy vậy trên vùng đất này, cũng chỉ có một số địa phương ven bờ sông Hương mới trồng thành công loại cây đặc sản này, như Thủy Biều, Kim Long, Hương Long, Hương Hồ… Nhưng trong các địa phương trồng được thanh trà thì Thủy Biều là vùng đất mà cây thanh trà trĩu quả và ngon nhất. Lý do, đây là vùng đất ven bờ thượng nguồn sông Hương, có một lượng lớn phù sa bồi tụ hàng năm. Vườn thanh trà hầu như quanh năm tỏa ra một mùi hương đặc biệt, hương vị này như được kết tinh từ vị thơm, ngọt của đất và nước sông Hương. Đặc sản thì bao giờ cũng thuộc diện hiếm và quý, phải chăng ngoài đặc thù giống cây, yếu tố đất đai, khí hậu thì còn nhiều điều kiện riêng khác nữa mà chúng ta chưa khám phá hết bí ẩn. Chính vì vậy nếu lấy giống thanh trà Thủy Biều sang trồng ở địa phương khác thì quả cứ bị chua, he, dù chế độ chăm sóc chẳng có gì thay đổi.
Đưa trái thanh trà đi xa
Trái thanh trà ngày nay đã trở thành thân quen và phổ biến. Tuy nhiên, không một ai ở Thủy Biều biết được chính xác loại trái cây đặc sản quý hiếm này có từ bao giờ. Người ta chỉ biết rằng, một số sử sách cách nay chừng 200 năm về trước, có nhắc đến trái cây thanh trà Nguyệt Biều (phường Thủy Biều ngày nay) là một trong những của ngon vật lạ như gạo de An Cựu, nhãn lồng Kim Long, chè Tuần… để cung tiến triều đình nhà Nguyễn. Điều này có nghĩa rằng, thanh trà Thủy Biều đã có mặt từ trước đó rất lâu.
Nhận thức được giá trị nổi bật của thanh trà Thủy Biều xứ Huế nên từ năm 2005, phường Thủy Biều đã tiến hành đăng ký nhãn hiệu cho trái cây đặc sản này. Sau 4 năm kiểm tra nghiêm ngặt về chất lượng, năm 2009, Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ đã chính thức cấp nhãn hiệu “Thanh trà Thủy Biều Huế”. Và từ đó, thanh trà Thủy Biều trở thành mặt hàng có giá trị kinh tế rất cao.
Trò chuyện với chúng tôi, ông Tôn Thất Đào, Chủ tịch UBND phường Thủy Biều nói rằng: “Xác định trái cây thanh trà là cây chủ lực của địa phương nên chúng tôi quyết tâm đăng ký nhãn hiệu bảo hộ, đồng thời tiến hành đăng ký các chứng chỉ an toàn thực phẩm, mã vạch cho từng hộ nông dân. Nhờ vậy, sản phẩm thanh trà Thủy Biều đã có mặt khắp nơi trong cả nước, đặc biệt tiêu thụ rất tốt tại các thị trường lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Nha Trang… Ngoài ra, thanh trà Thủy Biều còn tiêu thụ rất tốt ở hệ thống các siêu thị như CoopMart, BigC, Fivimart… Điều phấn khởi, giá cả của trái thanh trà liên tục tăng trong các năm qua, từ khoảng 5.000đ/quả năm 2008 thì đến nay đã có giá dao động khoảng từ 20.000đ - 30.000đ/quả, thậm chí có quả hơn 40.000đ nhưng vẫn được tiêu thụ rất tốt. Riêng vào dịp Ngày hội quảng bá sản phẩm thanh trà Thủy Biều năm nay được tổ chức vào dịp lễ Quốc khánh 2/9 thì lượng tiêu thụ càng lớn hơn gấp nhiều lần”.
Trái thanh trà xứ Huế nói chung và thanh trà Thủy Biều nói riêng đã trở thành đặc sản, người dân Huế đi các nơi hay du khách đến Huế dạo này cũng thường chọn dăm quả thanh trà mang làm quà. Việt kiều về nước từ Mỹ, Pháp… trời Tây, chân trời góc biển về thăm quê nhà, trái thanh trà được đóng gói đi theo.
Cây xóa đói giảm nghèo
Khi hỏi về hiệu quả kinh tế của trái thanh trà, nhiều người dân Thủy Biều rất phấn khởi vì trái thanh trà được giá rất nhiều lần so với trước đây vài năm. Ông Hoàng Trọng Sản, một người dân trồng thanh trà ở Thủy Biều hồ hởi nói rằng: “ Gia đình tôi có hơn 4 sào thanh trà nên hàng năm cũng cho thu nhập gần 30 triệu đồng. Với số tiền này, đã giúp gia đình chúng tôi có được cuộc sống ổn định”. Bà Văn Thị Lang cũng nói rằng: “ Thanh trà Thủy Biều giờ có giá lắm, cách đây mấy tháng về trước, lúc đó trái thanh trà đang còn rất nhỏ nhưng đã có rất nhiều người đến đặt trước để mua vì họ sợ đến mùa lên mua thì sẽ không còn nữa”.
Cũng theo ông Tôn Thất Đào, hiện Thủy Biều có hơn 200 ha thanh trà, bình quân mỗi ha cho thu nhập từ 90 đến 100 triệu đồng/mùa vụ, có những vườn cho thu nhập từ 180 đến 200 triệu đồng/ha. Trong thời gian tới, Phường tiếp tục vận động người dân mở rộng thêm diện tích đất trồng thanh trà, cải tạo vườn tạp mặt khác sắp xếp lại quỹ đất nông nghiệp hiện có của địa phương để tích cực phát triển loại trái cây đặc sản hiếm có này. Những người làm vườn ở Thủy Biều - Huế cho biết, thanh trà là cây rất dễ trồng, dễ chăm sóc, chi phí đầu tư thấp, khoảng 5 năm sau khi trồng là đã thu hoạch lứa đầu.
Ngày nay, trái thanh trà không những là đặc sản của Thủy Biều, Thành phố Huế nữa mà đã trở thành cây xóa đói giảm nghèo mang lại hiệu quả kinh tế cao, được nhân rộng nhiều diện tích của hàng trăm hộ nông dân ở vùng đất lịch sử này.